(05/2020 मा प्रकाशित)

स्क्रिन मिडियाले विभिन्न जानकारीमा तीव्र पहुँच उपलब्ध गराउँछ जसलाई आकर्षक दृश्य र अडियो प्रभावहरूको साथमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ। यो बालबालिकाको अध्ययनको लागि सामान्य मिडियामध्ये एक बनेको छ। अझै पनि, स्क्रिन उत्पादनहरूको प्रयोग गर्नाले बच्चा र प्रिस्कूलरहरूको अध्ययनमा दीगो प्रभावहरू हुने आशंका छ। यी ‘स्क्रिन समय’ भनिने गतिविधिहरू एकदमै निष्क्रिय हुन्छन् र अत्यधिक मात्राले बालबालिकामा नकारात्मक प्रभावहरू पार्नेछ भन्ने कुरा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानकर्ताहरूले पुष्टि गरेका छन्। विश्वभरिका स्वास्थ्य संस्थाहरूले बालबालिकालाई स्क्रिनमा बिताउने समय सीमित गर्न सिफारिस गर्छन्। हङकङको स्वास्थ्य विभागले विश्व स्वास्थ्य संगठनको मार्गनिर्देशन पालना गर्छ र आमाबुवाहरूलाई 2 देखि 5 वर्ष उमेरका बालबालिकाका लागि दिनमा 1 घण्टा निष्क्रिय स्क्रिन समयभन्दा बढी बिताउनुहुँदैन भनी सुझाव गर्छ। 2 वा सोभन्दा कम उमेरका लागि, उनीहरूलाई अभिभावकीय मार्गनिर्देशन अन्तर्गत अन्तर्क्रियात्मक भिडियो-च्याट नहुँदासम्म कुनै पनि विद्युतीय स्क्रिन उत्पादनसँग सम्पर्कमा आउन नदिनुहोस्। यसको बावजूद, बालबालिकाको स्क्रिन समय उनीहरू घरमा हुँदा भिडियो च्याटहरू मार्फत होमस्कूलिङ, सामाजिक जडान वा महामारीको समयमा मनिरञ्जनको लागि अनिवार्य रूपमा बढेको छ। ग्याजेटहरूमा समय सीमित गर्न सबै कदमहरू चाल्दा, आमाबुवाहरूले अध्ययनलाई प्रभावकारी बनाउनको लागि कसरी सही स्क्रिन उत्पादन र गतिविधिहरू छनोट गर्नुहुन्छ? तपाईं तलको “3 Cs” विचार गर्न सक्नुहुन्छ:

बच्चा (Child):

• बालबालिकाको उमेर, क्षमता र प्राथमिकताहरूको अनुसार छनोट गर्नुहोस्
• स्क्रिन गतिविधि उपयुक्त छ वा छैन भनी निर्णय गर्नको लागि समय-समयमा बालबालिकाको कार्यसम्पादन समीक्षा गर्नुहोस् (उदाहरण, उनीहरू स्क्रिन गतिविधिमा रूचि राख्छन्? अध्ययन कत्तिको प्रभावकारी छ?)

प्रसङ्ग (Context) (जसमा स्क्रिन मिडिया प्रयोग गरिन्छ):

• बालबालिकाले स्क्रिन उत्पादनको प्रयोग गर्दा आमाबुवा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रसङ्ग हुन्! शिशु र बच्चाहरूले विद्युतीय मिडियाको माध्यमबाट अध्ययन गर्न सक्दा, उनीहरूले आफूले सिकेको कुरालाई वास्तविक जीवनमा प्रत्यक्ष रूपमा लागू गर्ने कम सम्भावना हुन्छ र अध्ययन वयस्कहरूको आमुन्ने-सामुन्ने शिक्षाबिना अति कम प्रभावकारी हुन्छ भन्ने अनुसन्धानले अत्याधिक रूपमा देखायो। वयस्कहरू दैनिक जीवनमा विषयवस्तुको अतिरिक्त स्पष्टिकरण, प्रश्नहरू र एप्लिकेसनमा संलग्न भएमा साना बालबालिकाले राम्रोसँग सिक्न सक्छन्।

विषयवस्तु (Content):

स्क्रिन गतिविधिको गुणस्तरमा निम्न कुराहरूको गणना हुन्छ:

“3 Cs” बाहेक, आमाबुवाहरूलाई स्क्रिनको प्रयोग गर्नाले निम्तिने समस्याहरूको रोकथाम गर्न तलको “4 Ss” विचार गर्न सुझाव दिइन्छ:

1. अधिक प्रयोगबिना नियमहरूमा अडिग रहनुहोस् (Stay with rules without overuse)
   • स्क्रिन उत्पादनहरू कहिले र कहाँ प्रयोग गर्ने, समय सीमा र नियमहरू समावेश गर्दै बालबालिकासँग स्क्रिन उत्पादनहरू प्रयोग गर्नका लागि पहिले नै सरल नियमहरू सेट गर्नुहोस्, उदाहरण "प्रयोग गर्नुभन्दा अगाडि बुवा / आमालाई सोध्ने", साथसाथै "स्क्रिन-नहेर्ने"-समय र -स्थान सेटअप गर्ने, उदाहरण स्क्रिन-नहेर्ने समय सुत्ने कोठाहरूमा वा खाना खाने समयमा / खाना खाएपछि लागू हुन्छ। स्क्रिनको प्रयोग अति लामो समयसम्म गर्नुहुँदैन र द्वन्द्वहरूलाई पूर्व सीमा-सेटिङबाट रोक्न सकिन्छ
   • प्रिस्कूलरहरूले अझै पनि समयको धारणा बुझ्न बाँकी रहेको हुँदा, आमाबुवाहरूले स्क्रिन गतिविधि समाप्त हुनुभन्दा अगाडि पूर्व सम्झाउनी वा प्रोम्प्ट दिन सक्नुहुन्छ। उदाहरण टाइमर, आवरग्लास जस्ता उपकरणहरूको प्रयोग गर्ने वा बच्चालाई पहिले नै "म कार्यक्रम समाप्त भएपछि ग्याजेटको स्विच अफ गर्नेछु" भनेर भन्ने
2. तालिकाहरूको साथमा स्वस्थ रहनुहोस् (Stay healthy with routines)
   • आमाबुवाहरूलाई बालबालिकाका लागि स्क्रिन समयभन्दा बाहिरको तालिका स्थापना गर्न र डिजिटल उत्पादनहरूको अधिक प्रयोग नगर्नका लागि केही रमाइलो कुराको व्यवस्था मिलाउन सम्झाइन्छ। थप जान्नका लागि घरमा फँसेको बेला आफ्ना बच्चाहरूसँग रमाइलो गर्ने मा क्लिक गर्नुहोस्
   • घरमा व्यायाम गर्न नबिर्सनुहोस्! आमाबुवाहरू र बालबालिकाले StartSmart@school.hk द्वारा सिफारिस गरिएको आमाबुवा-बच्चा शारीरिक खेलहरू प्रयास गर्न सक्नुहुन्छ
   • स्क्रिन उत्पादनहरूको प्रयोग गर्दा आँखाहरूको सुरक्षा गर्नुहोस्। आमाबुवाहरूलाई आफ्ना बालबालिकाको अनलाइन अध्ययनको लागि कोठामा राम्रो प्रकाश छ भनी सुनिश्चित गर्न र उचित बस्ने आसन र हेर्ने दूरी, कोण र आँखाको ज्योतिमा हानी पुग्न नदिनका लागि स्क्रिनको चम्किलोपनलाई कायम राख्न ठूलो स्क्रिनहरू छनोट गर्न सुझाव दिइन्छ। आमाबुवाहरूले विवरणहरूका लागि स्वास्थ्य विभागको इन्टरनेट तथा विद्युतीय स्क्रिन उत्पादनहरूको स्वस्थ प्रयोग को सन्दर्भ लिन सक्नुहुन्छ।
3. “विद्युतीय शान्तकर्ता” बाट टाढा रहनुहोस् (Stay away from “electronic pacifier”)
   • आमाबुवाहरूले आफ्ना बालबालिकालाई स्क्रिन उत्पादनहरू प्रयोग गर्न अनुमति दिन के-कस्ता परिस्थितिहरूमा धेरै सम्भावना हुनेछ भन्नेबारे उहाँहरू सचेत हुनुहुन्छ? तपाईंको वा तपाईंको बच्चाको भावनात्मक उतार चढावहरूको बीचमा? तपाईं थकित हुँदा? बच्चा दिक्क हुँदा? स्क्रिन उत्पादनहरू प्राय: बच्चालाई शान्त पार्न र पुरस्कृत गर्नको लागि प्रयोग गरिनेछ?
   • स्क्रिन गतिविधिहरूमा प्राय: बच्चालाई तुरून्त शान्त गराउने र तपाईंलाई विश्राम लिन अनुमति दिने जादू हुन्छ। तर यदि बच्चालाई नकारात्मक भावनाहरू र निष्क्रियता समयलाई व्यवस्थित गर्न ग्याजेटहरूमा निर्भर रहनुपरेमा उहाँले आफ्नो भावना नियमन गर्न र आत्म-नियन्त्रण विकास गर्न सिक्न सक्नुहुन्न
   • तपाईंले आफ्नो बच्चाको व्यवहार र भावनात्मक समस्याहरू व्यवस्थित गर्न आफूलाई स्क्रिन उत्पादनमा निर्भर रहेको पाउनुहुन्छ भने, यो बच्चाको अनुशासनमा आफ्ना तरिकाहरू समीक्षा गर्ने र स्क्रिनलाई प्रतिस्थापन गर्न सक्ने वैकल्पिक गतिविधि र पुरस्कार फेला पार्ने समय हो। आमाबुवाहरूले अन्य परिवार सदस्यहरूसँग छलफल गर्न सक्नुहुन्छ र पेशेवरहरूबाट सहायता खोज्न सक्नुहुन्छ।
   • तपाईं बच्चाको अनुशासन बारे थप जान्न चाहनुहुन्छ भने, तपाईंले तपाईंको बच्चालाई सकारात्मक तरिकाले अनुशासनमा राख्नुहोस्, तपाईंको प्रिस्कूलरको व्यवहारलाई व्यवस्थित गर्ने I र II सहितका पुस्तिकाहरूको सन्दर्भ लिन सक्नुहुन्छ
4. एउटा अनुकरणीय व्यक्ति सेट गर्नुहोस् (Set a role model)
   • ग्याजेटहरू प्रयोग गर्ने अभिभावकीय ढाँचाले आमाबुवा-बच्चाबीचको अन्तरक्रियाहरूको गुणस्तरलाई मात्र नभएर बालबालिकाको अनुसरण गर्ने कार्यलाई पनि प्रभाव पार्छ भन्ने अध्ययनहरूले देखायो। तपाईंले प्राय: स्क्रिन उत्पादनहरूको पहिचान नगरीकन यसको प्रयोग गर्नुहुन्छ? तपाईं आफूलाई आफ्नो बच्चासँग संलग्न हुन वा उहाँका आवश्यकताहरूमा समयमै प्रतिक्रिया जनाउनबाट रोक्ने विद्युतीय सन्देशहरूबाट विचलित हुनुहुन्छ? तपाईंले आफ्नो बच्चासँग आफूलाई पूर्णरूपमा संलग्न गराउन र उहाँलाई विद्युतीयहरू प्रयोग गर्ने स्वस्थकर तरिकाहरू देखाउनको लागि आफ्नो ग्याजेटलाई टाढा राख्ने र आमाबुवा-बच्चाबीचको गतिविधिहरूको अवधिमा यसलाई जाँच नगरिरहने विचार गर्न सक्नुहुन्छ
   • तपाईं प्राय: घरमा TV अन छोड्ने र आफ्नो बच्चालाई स्क्रिनमा पहुँच गर्न अनुमति दिने वा उनीहरूसँग अनुपयुक्त कार्यक्रमहरू हेर्ने गर्नुहुन्छ? यसले बच्चाको विकासमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्ने अध्ययनहरूले पत्ता लगाएको छ
   • परिवार सदस्यहरूले विद्युतीय उत्पादनहरूमा हेर्ने दृष्टिकोण फरक हुनु सामान्य हो। आमाबुवाहरूलाई आफ्नो र आफ्ना परिवार सदस्यहरूको स्क्रिन प्रयोग गर्ने ढाँचा र मनोभावदेखि सतर्क रहन, परस्पर सम्मानका साथ आपसमा कुराकानी गर्न र आफ्नो बच्चाको लागि स्क्रिन उत्पादनहरू प्रयोग गर्ने स्वीकार्य अभ्यासहरू जुटाउन आवश्यक हुन्छ।