(12/2019 मा संशोधन गरिएको विषयवस्तु)

• 7 वर्ष उमेरको Dennis को भद्दा व्यवहारको कारणले उहाँको साथी र शिक्षकहरूद्वारा उहाँ अनभिलाषित हुनुहुन्छ।। उहाँको विद्यालय र छरछिमेकमा एकमात्र संतुष्टि अन्यलाई डराउने-धम्काउने जस्तो देखिन्छ। उहाँले अन्यलाई धम्की दिन र आफूले चाहेको कुरा प्राप्त गर्न बारम्बार शारीरिक आक्रमण प्रयोग गर्नुहुन्छ।
• 10 वर्ष उमेरको Cheri साना आधुनिक वस्तुहरूमा धेरै आकर्षित हुनुहुन्छ। प्रलोभनको कारण, उहाँले आफ्ना साथीहरूबाट बारम्बार तिनीहरूको चोरी गर्नुहुन्छ। हालै, उहाँको आमाबुवाले उहाँहरूको ड्रअरबाट उहाँले पैसा लिन सुरु गरिरहेको थाहा पाउनुहुन्छ।

आमाबुवाले कहिल्यै पनि आफ्नो बच्चा यीमध्ये केही बालबालिका जसरी हुर्किने कल्पना गर्नुहुनेछैन। उनीहरूले गर्ने व्यवहार के को कमीले गर्दा हो?

अनुसन्धानले यी बालबालिकालाई निश्चित गुणहरूको कमी हुन्छ भनी देखाएको छ - बालबालिकालाई सही कुराहरू गर्ने र आफ्नो वरिपरि भएका मानिसहरूसँग राम्रो व्यवहार गर्ने बनाउने महत्त्वपूर्ण सद्गुण, उदाहरण, दयालुपन, स्याहार, सहकार्य, सम्मान, आत्मसंयम र जिम्मेवारी। पालन-पोषणको निश्चित तरिकाहरू सकारात्मक मान्यता र यसैगरी प्रिस्कुल बालबालिकामा महत्त्वपूर्ण सद्गुणको विकासलाई बढाउन सक्षम छन्। यो पुस्तिकाले यी महत्त्वपूर्ण रणनीतिहरूको परिचय गराउने लक्ष्य राख्छ। चयन गरिएका मान्यताहरूमा भएका यी रणनीतिहरूको आवेदनका विवरणहरू यो श्रृंखलाको भाग II र III मा छलफल गरिनेछ।

विचार गर्नुहोस्:

तपाईंको मान्यता के हो?

तपाईं आफ्नो मान्यतामा अडिक रहन सक्नुहुन्छ?

तपाईंको सबै परिवार सदस्यहरूले समान मान्यताको विचार राख्नुहुन्छ?

तपाईंको बच्चाको लागि कस्तो सद्गुण महत्तवपूर्ण छ?

बालबालिकामा सद्गुण विकास गर्नको लागि आधारभूत रणनीतिहरू (6R1O)

R1: अनुकरणीय व्यक्ति बन्ने

• प्रवचन भन्दा अभिनय धेरै प्रभावशाली हुन्छ। साना बालबालिकाले तपाईंका उदाहरणहरू अनुसरण गरेर सिक्नुहुन्छ, यद्यपि, उनीहरूले सही तरिकाले यसको अभिनय गर्न, तपाईंले भनेका कुराहरूमा लगातार व्यवहार गर्न र तपाईंले आफ्नो बच्चालाई सिकाउनु भएको सद्गुण प्रदर्शन गर्न सक्दैनन्।

R2: यथार्थवादी र हासिल गर्न सकिने अपेक्षाहरू राख्ने

• बच्चासँग यथार्थवादी अपेक्षाहरू राख्नु भनेको उहाँको क्षमताहरूको स्तर बुझ्ने र उहाँले प्राप्त गरेका कुराहरूको कदर गर्ने हो। प्राप्त गर्न सकिने सामग्री सेट गर्नाले उहाँलाई मापदण्डहरूको आवश्यकता र लक्ष्यहरूको लागि कार्य जान्न मद्दत गर्नेछ।
• बच्चाले आवश्यक उमेर अनुकूल सीपहरूमा मास्टर गर्न सक्नुअघि, प्राप्त गर्न आवश्यक भएमा आमाबुवाले उहाँलाई मार्गदर्शक गर्नुपर्छ र मद्दत गर्नुपर्छ। उदाहरणको लागि, 3 वर्ष उमेरको बच्चा अन्यसँग मिलेर खेल्नको लागि, तपाईंले उहाँलाई निरन्तर र बारम्बार रूपमा मार्गनिर्देशन दिन र सीमहरू सेट गर्न आवश्यक पर्नेछ।

R3: पहिचान दिने

• बच्चाको सामाजिक रूपमा उपयुक्त व्यवहारमा ध्यान दिने र तपाईंले प्रशंसा गर्नुभएको व्यवहारको लागि उहाँलाई प्रोत्साहित गर्नाले उहाँलाई भविष्यमा आकर्षक व्यवहार थप बारम्बार रूपमा दोहोर्याउन प्रोत्साहन गर्नेछ। तपाईंले उहाँलाई प्रोत्साहन गर्दा तपाईंले चाहने व्यवहार व्याख्या गर्नुहोस्, उदाहरण, 'म फोनमा हुँदा शान्त भएर खेल्नको लागि धन्यवाद।'*

R4: उपहार र व्यवहार चार्ट*

• केही बालबालिकालाई नयाँ आकर्षक व्यवहार स्थापना गर्दा धेरै मद्दतको आवश्यकता पर्छ। तपाईंले आफ्नो बच्चालाई अतिरिक्त प्रेरणा दिन व्यवहार चार्ट प्रयोग गरेर प्रयास गर्न सक्नुहुन्छ। उहाँले आफ्नो भावना नियन्त्रण गर्ने वा घरायसी कामहरूमा मद्दत गर्ने जस्ता लक्षित व्यवहार सम्पादन गर्न सक्दा उहाँको प्रशंसा गर्नुहोस् र एउटा स्टिकर दिनुहोस्।
• उहाँले तोकिएको छोटा अवधिमा सेट गरिएको लक्ष्य हासिल गरेपछि, तपाईंले उहाँलाई व्यवहारलाई कायम राख्न विशेष उपहार जस्तो सानो पुरस्कार दिन सक्नुहुन्छ।
• रणनीति छोटो-अवधि प्रयोगको लागि मात्र हो भनी सम्झनुहोस्। बच्चालाई नियमित रूपमा पुरस्कारको सट्टा उपलब्धीको भावले नयाँ व्यवहार सम्पादन गर्नमा मद्दत गर्नको लागि, सधैँ सामाजिक पहिचान प्रयोग गरिनुपर्छ। समान समयमा, मूर्त सुदृढीकरण विस्तारै टेल्ड अफ हुनुपर्छ।

R5: परिणामहरूको साथ नियमहरू सेट गर्ने

• दैनिक जीवनमा सीमाहरू सेट गर्नु भनेको सानो बच्चालाई नियमहरूको पालना गर्ने, अन्यलाई सम्मान गर्ने र आफ्नो व्यवहारको जिम्मेवारी आफै लिने बारेमा सिकाउन महत्त्वपूर्ण हुन्छ। उहाँले स्वयं-नियन्त्रण गर्न सिक्नुअघि उहाँलाई उपयुक्त व्यवहारहरूमा मार्गदर्शक गर्नको लागि नियन्त्रणको निश्चित डिग्रीको प्रयास गर्न पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
• आफ्नो बच्चालाई नियमहरूको उल्लङ्घन गर्दा, सीमाहरू अतिक्रमण गर्दा वा पालना नगर्दा निम्तिने उचित परिणामहरूको अनुभव गर्न दिनाले उहाँलाई सही वा गलत बारे बुझ्न सुदृढ बनाउनेछ। उदाहरणको लागि, सुत्न ढिला हुँदा सुत्ने समयमा कथा नपढ्ने वा लडाई गर्दा समातिएको बेला 5 मिनेटसम्म शान्त रहने।* भिन्न प्रसङ्गहरूमा भिन्न नियमहरूको आवश्यकता हुन सक्छ।
• नियमहरू सधैँ परिणामहरूको कारणले समर्थनमा आउँदा र इच्छित व्यवहारको लागि निरन्तर रूपमा सकरात्मक ध्यानाकर्षण र प्रशंसा दिँदा, तपाईंको बच्चाले भिन्न प्रसङ्गहरूमा पनि विस्तारै आफ्नो अपेक्षित मानक सिक्नुहुनेछ।

* यो पालन-पोषण श्रृंखलामा पुस्तिका 15 र 16 ले सकारात्मक पालन-पोषण रणनीतिहरूको थप विस्तारमा वर्णन गर्दछ।

R6: विचार/इन्डक्सन

• एउटाको कार्यले अरूलाई निम्तिने परिणामहरूमा जोड दिई स्पष्टीकरण र तर्क प्रयोग गर्ने अवधारणालाई प्रेरणा पनि भनिन्छ।
• तर्कभन्दा अनुकरणीय व्यक्ति बन्न थप महत्त्वपूर्ण हुन्छ। तथापि, तपाईंले कहिलेकाहीँ कार्यको पढाडि रहने मान्यता र विश्वासहरू स्पष्ट पार्नका लागि बच्चासँग वर्णन र छलफल गर्नुपर्ने हुन्छ। यो सद्गुण र मान्यताहरूको पालना गर्ने एक प्रभावशाली माध्यम हुन सक्छ।
• तपाईंले आफ्नो बच्चालाई केही व्यवहारहरू किन अन्यलाई मनपर्दछ भनी सिकाउनको लागि व्यवहारको रणनीति लागू गर्नुअघि उहाँलाई सधैँ एउटा कारण दिने गर्नुहोस्। स-साना प्रिस्कुलरहरूका लागि, अन्यलाई कस्तो प्रभाव पर्छ र उनीहरूले के-कस्तो सम्भावित परिणामको सामना गर्नुपर्छ भनी सरलत रूपमा उल्लेख गर्ने, उदाहरण, तपाईंले आफ्नो सानो भाइलाई धकेल्दा उहाँलाई चोट लाग्नेछ। तपाईं त्यसपछि आफूलाई शान्त पार्नमा मद्दत गर्न 2 मिनेटको लागि शान्त समयमा जानुहुनेछ।'
• परिणाम देखिएपछि तुरून्तै बच्चासँग तर्क-वितर्क नगर्न सम्झनुहोस् जसकारण उहाँको भावना फेरि जाग्नेछैन।
• आफ्नो बच्चासँग हरेक दिन कुराकानी गर्दा, तपाईंले व्यक्तिले किन केही कार्य गर्छ र त्यो कार्यले अन्यलाई कसरी प्रभाव पार्छ भनी छलफल गर्नको लागि दैनिक घटनाहरूको प्रयोग गर्न पनि सक्नुहुन्छ। उदाहरणको लागि, तपाईंले उहाँलाई समाचारमा देखिएको जो कोहीले किन पैसा लुट्यो र त्यसले अन्यलाई कसरी प्रभाव पार्नेछ भनी सोध्न र आफै जवाफ दिन मद्दत गर्न सक्नुहुन्छ। यसले अन्यका लागि बच्चाको सम्मान र उहाँको अर्को व्यक्तिको विचार राख्ने क्षमता वृद्धि गर्नेछ।

O1: खुला छलफल

• पारिवारिक सदस्यहरूसँग आ-आफ्नो दृष्टिकोण व्यक्त गर्नको लागि खुला छलफलका अवसरहरू सिर्जना गरिनुपर्छ। दैनिक घटनाहरूले यस्ता छलफलहरूको लागि राम्रो प्रविष्ट बिन्दु उपलब्ध गराउँछ।
• खुला छलफल मान्यताको विषयवस्तुसँग कथाको पुस्तक पढेपछि पनि आयोजित गर्न सकिन्छ। बच्चाहरूको पढ्ने स्तरको लागि रुचि लाग्ने खालको र उपयुक्त भएको कथाको पुस्तक उठाउनुहोस् र उहाँसँग पढ्नुहोस्। त्यसपछि उहाँसँग पात्रहरूको व्यवहारहरू बारे छलफल गर्नुहोस् र तिनीहरूप्रतिको उहाँको भावनाहरू बारे सोध्नुहोस्।
• आमाबुवाले खुला मनोभाव राख्नुहुन्छ भने, बच्चालाई उहाँको विचारहरू व्यक्त गर्न अनुमति दिने, उहाँको विचार बारे थप सिकन सम्भव हुनेछ। त्यसैले, उहाँले के भन्नुहुन्छ सुन्नुहोस्। रचनात्मक वा सिर्जनात्मक टिप्पणीहरू बनाएकोमा उहाँको प्रशंसा गर्नुहोस्। उहाँसँग उहाँले अहिलेसम्म नसोचेको वा सही नभएका कुराहरू बारे छलफल गर्न प्रेरणा प्रयोग गर्नुहोस्। उदाहरणको लागि, तपाईंको बच्चा आफ्नो साथीसँग यति धेरै क्रोधित हुनुहुन्छ कि उहाँलाई पिट्न चाहनुहुन्छ। 'म देख्न सक्छु तपाईं John सँग अति क्रोधित हुनुहुन्छ। त्यो प्रक्रिता जानउने एउटा तरिका हो। तपाईंले उहाँलाई चोट पुर्याउनुभयो भने के हुनेछ?' 'तपाईं यसलाई हेर्ने/गर्ने कुनै अन्य उचित तरिकाहरूको बारेमा विचार गर्न सक्नुहुन्छ'?'

माथिका रणनीतिहरू '6R1O' को रूपमा संक्षिप्त गर्न सकिन्छ। तिनीहरूलाई धैर्यताका साथ प्रयोग गर्नुहोस्। बालबालिकालाई आफ्नो अध्ययन मजबूत बनाउन दोहोरिएको शिक्षण र प्रदर्शन आवश्यक पर्छ। तपाईंले उहाँहरूलाई समय समयमा सिकाएको उहाँहरूले बिर्सनुभयो भनी पत्ता लगाउन आश्चर्यचकित नहुनुहोस्। समयको क्रमसँगै, तपाईंले आफ्नो लगनशीलता र धैर्यताले सफल हुने कुरा फेला पार्नुहुनेछ।

हामीसँग गर्भवती आमाबुवा, शिशु र प्रिस्कूल बालबालिकाका आमाबुवाहरूका लागि 'सुखद पालन-पोषण!' कार्यशालाहरूका श्रृंखला र पुस्तिकाहरू छन्। कृपया जानकारीको लागि हाम्रो स्वास्थ्य स्याहार कर्मचारीलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।