(Content revised 03/2018)

भाषा भनेको विचारहरू, भावनाहरू, सोंचाइ तथा सिकाइको सञ्चार गर्ने साधन हो। यसले बच्चाको संज्ञानात्मक, भावनात्मक र सामाजिक विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।

बालबालिकाहरूले भाषासम्बन्धी ज्ञान कसरी प्राप्त गर्छन्?

भाषाको विकासका लागि वंशाणुगत तथा वातावरणीय दुबै तत्त्वहरू महत्त्वपूर्ण हुन्छन्। बच्चाका लागि बोल्न सक्षम हुनका लागि केही पूर्व-अवस्थाहरू छन्। उसमा सामान्य श्रवण शक्तिका साथसाथै सामान्य मौखिक तथा स्वरसम्बन्धी संरचना पनि हुनुपर्छ। उ विकासात्मक रूपमा तयार हुनुपर्छ र उसमा सञ्चार गर्ने उपयुक्त अभिप्राय हुनुपर्छ। साथै, सिकाइका अवसरहरूका साथमा प्रेरणादायक भाषिक वातावरण उपलब्ध गराउनु, विशेषगरी जीवनको पहिलो पाँच वर्षमा, पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

बालबालिकाहरूले बोल्न कहिले सिक्छन्?

बच्चाले आफ्नो पहिले शब्द बोल्नुभन्दा अगाडि, उहाँले रोएर, स्वरोच्चारण, अनुहार र शारीरिक अभिव्यक्तिहरू मार्फत आफ्ना आवश्यकताहरू पहिल्यै सञ्चार गर्नुहुन्छ। भाषा विकासको समयमा, विशेषगरी बच्चाले बोल्न सुरु गर्ने उमेर बालबालिका बीचमा भिन्न-भिन्न हुन्छ।

तल दिइएको 6 महिनादेखि 2 वर्षसम्मका बालबालिकाको लागि भाषा विकासको प्रगतिको सामान्य विवरण हो। थप विवरणहरू बाल विकास पुस्तिका श्रृंखलाहरूमा फेला पार्न सकिन्छ।

हामीले बालबालिकाहरूको कुराकानीमा मद्दत कसरी गर्छौ?

बच्चाले आफूलाई वाचनमा व्यक्त गर्न सिक्नु अगाडि, उहाँले शब्दहरूमा बुझ्नुहुन्छ। भाषाको लागि समृद्ध वातावरण उपलब्ध गराउनु तपाईंको बच्चाको बुझाई र वाचन विकासलाई सहज बनाउनको लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यहाँ केही ध्यान दिनुपर्ने पोइन्टहरू छन्:

1. पहिले सुन्नुहोस्, त्यसपछि कुरा गर्नुहोस्

   आफ्नो बच्चाको आँखाको स्तरसम्म आएर उसको नाम बोलाएर वा उसलाई थपथपाएर आफ्नो बच्चाको ध्यान आकर्षण गर्नुहोस्। तपाईंले उसँग कुरा गर्नुअघि उसले तपाईंलाई हेर्दासम्म पर्खनुहोस्, न्यूनतम ध्यान भड्काउने शान्त वातावरणले तपाईंको बच्चाले तपाईंको कुरा अझ बढी ध्यानपूर्वक सुन्न मद्दत गर्छ।

2. स्पष्ट र प्रत्यक्ष रूपमा कुरा गर्नुहोस्

   तपाईंको बच्चाको लागि बोल्ने र सुन्ने अनुभवहरूलाई मनोरञ्जक बनाउनका लागि हलुका र तालबद्ध रूपमा कुरा गर्नुहोस्। आफ्नो बच्चासँग सुस्तरी र स्पष्ट रूपमा कुरा गर्नुहोस् जसकारण तपाईंले के भन्न खोज्नुभएको छ भन्ने कुरा बच्चाले बुझ्नुहुन्छ।

3. सामान्य रूपमा कुरा गर्नुहोस्

   आफ्नो बच्चाको बुझाइको स्तरका अनुसार छोटा र सामान्य वाक्यांशहरूमा कुरा गर्नुहोस्, उदाहरणका लागि, 'आमा तपाईंको कप पास गर्नुहोस् र मैले तपाईंलाई जुस दिन्छु' को सट्टामा 'आमा कप दिनुहोस्' भन्नुहोस्। तपाईंले उहाँलाई बुझ्नमा मद्दत गर्न र आफ्नो वाचनलाई अझ मनोरञ्जक बनाउनका लागि इशाराहरू थप्न पनि सक्नुहुन्छ जस्तै 'मलाई दिनुहोस्' को लागि आफ्नो हात बाहिर होल्ड गर्ने; 'राम्रो' को लागि आफ्नो बुढी औंला देखाउने; र 'आफ्नो' को लागि आफ्नो छातिमा थपथपाउनुहोस्।

4. प्राकृतिक सहजतामा रहनुहोस्
   

   तपाईंको बच्चालाई प्राकृतिक रूपमा कुराकानी गर्न सिकाउनुहोस्। दबावमा मानिसहरूको अगाडि बोल्ने वा नाटक गर्ने गराउनाले उसको बोल्ने कोसिसमा बाधा हुन्छ।

5. आफ्नो बच्चाको रूचिलाई पालना गर्नुहोस्
   • तपाईंको बच्चाको विकास स्तरका लागि उचित र उसको रूचि अनुरूपका खेल क्रियाकलापहरूलाई छान्नुहोस्। सामान्यतया, मिनी कुकरी सेट सबै बालबालिकाहरूका लागि राम्रो सुविधापूर्ण विकल्प हो। तपाईंको बच्चाले त्यसपछि क्रियाकलापहरूको अझ बढी मजा लिनुहुनेछ र अझ निपुण हुनुहुनेछ।
   • उसको रूचिको पालना गर्नुहोस् र उसलाई अगाडि बढ्न दिनुहोस्। यदि उहाँले ब्लकहरूसँग खेल्न चाहनुहुन्छ भने, उ तिनीहरूसँग खेलिरहेको बेलामा उसँग कुरा गर्नुहोस् जस्तै 'क्रिसले टावर बनाउँदै छ', 'एउटालाई टुप्पोमा राख्नुहोस्', वाह! त्यो तपाईंले बनाउनुभएको ट्रेन हो।'
   • आफ्नो बच्चा सतर्क र राम्रो मनोदशामा हुँदा उसँग खेल्नुहोस्। तपाईंहरू दुबै जनाले जति लामोसमयसम्म एकसाथ समय बिताउनुहुन्छ, त्यती बेलासम्म बिताएको समय लामो हुने छैन।
6. दैनिक जीवनका अवसरहरूको उपयोग गर्नुहोस्
   • तपाईंको आफ्नो बच्चाको लागि सबैभन्दा उपयुक्य वाचन मोडेल हो। उसलाई उ दैनिक रूपमा सम्पर्कमा आउने वस्तुहरूका नाम र प्रयोगहरूको बारेमा उसलाई भन्नका लागि दैनिक अवस्थाहरूको प्रयोगग गर्नुहोस्। आग्रह नगरिकन आफ्ना शब्दहरूलाई दोहोर्‍याउनका लागि उसलाई प्रोत्साहित गर्नुहोस्।
     • उदाहरण.
       • नुहाउने समयमा --
         उसँग शरीरका भागहरूको बारेमा कुरा गर्नुहोस्
       • सुपरमार्केट जाने --
         तपाईले शेल्फबाट उठाउने वस्तुहरूको बारेमा उसलाई भन्नुहोस्
       • उसको साथमा पढ्ने--
         किताबका तस्विरहरूको बारेमा व्याख्या गर्नुहोस् वा सामान्य शब्दहरूमा उसलाई कथा भन्नुहोस्
       • बाहिर जाने--
         तपाईंले बाटोमा देख्ने कुराहरूको बारेमा कुरा गर्नुहोस्
   • उसलाई कार्यहरूको बारेमा सिक्न दिनका लागि तपाईंले के गरिरहनुभएको छ उक्त कुरा उसलाई भन्नुहोस्। उदाहरणका लागि, तपाईंले भाँडाहरू सफा गर्दा, तपाईंले 'आमाले भाँडाहरू सफा गर्दै हुनुहुन्छ' वा मपिङ गर्दा ' बाबाले भुईँ मोपिङ गर्दै हुनुहुन्छ' भन्न सक्नुहुन्छ।
   • उसको मौखिक बुझाई र अभिव्यक्तिशील क्षमतालाई सुविधाजनक बनाउनका लागि प्रश्नहरूको प्रयोग गर्नुहोस्। उदाहरणका लागि, उसले खाँदै गर्दा तपाईंले 'यो स्वादिष्ट छ?', 'तपाईंको पेट भरियो?' वा 'तपाईंले के गर्दै हुनुहुन्छ?' आदि जस्ता प्रश्नहरू सोध्न सक्नुहुन्छ।
7. उहाँलाई बोल्नको लागि प्रोत्साहन गर्नुहोस्
   • तपाईंको बच्चाले कुरा गर्दा, धैर्यतापूर्वक उसलाई सुन्नुहोस् र उसले भन्न खोजेको कुरा बुझ्ने प्रयास गर्नुहोस्। उसलाई सहजै शब्दहरू नभन्नुहोस् वा उसका सहोदरहरूलाई उसले भन्न खोज्दा अवरोध गर्न नदिनुहोस्।
   • उसलाई आफूले चाहेका कुराहरू शब्दहरूमा भन्न प्रोत्साहन गर्नुहोस्। उदाहरणका लागि, उसले कुकीहरूतर्फ पोइन्ट गर्दा, उसले चाहेको वस्तुको नाम भन्नुहोस् र उसलाई 'दिनुहोस्', 'कुकी' वा 'खानुहोस्' शब्दहरू भन्न प्रोत्साहन गर्नुहोस।
   • तपाईंको बच्चाले आफ्नो शब्दावली विकास गरेपछि, तपाईंले उसले भनेका कुराहरूलाई लामा वाक्यांशहरूमा विस्तार गर्न सक्नुहुन्छ उदाहरणका लागि, उसले 'बल' र 'किक' भन्न सकेपछि, तपाईंले सलाई कुनै पनि आग्रहबिना 'बल किक गर्नुहोस्' भन्न प्रोत्साहन गर्न सक्नुहुन्छ।
8. तपाईंको बच्चाले बोल्ने प्रयास गर्नेमा प्रतिक्रिया जनाउनुहोस्
   • सहमति जनाउँदै, मुस्कुराउँदै, दोहोर्‍याउँदै वा तिनीहरूलाई विस्तार गर्दै आफ्नो बच्चाका शब्दहरू वा उच्चारणलाई तुरुन्तै सुनेर जवाफ दिनुहोस।
   • उसले सही तरिकाले शब्दहरू उच्चारण गर्न नसकेपनि उसका प्रयासहरूको प्रशंसा गर्नुहोस्। उसको लागि उसका शब्दहरू भन्नुहोस्।
   • उसका गलत उच्चारणहरूको कहिल्यै पनि नकल वा मजाक नउडाउनुहोस्।
9. सकारात्मक र कृतज्ञ रहनुहोस्
   

   सधैं सकारात्मक दृष्टिकोण अपनाउनुहोस्। तपाईंको बच्चा अझै पनि कुराकानी गर्न तयार हुनुहुँदैन भने, उसलाई मजाक बनाउनुको सट्टामा उसको प्रयासको प्रशंसा गर्नुहोस्।

10. घर बाहिर प्रेरणादायक अनुभव प्रदान गर्नुहोस्

    उसलाई खेलमैदानमा लैजाने, अन्य बालबालिकाहरूको जन्मदिनको उत्सवमा सामेल हुने वा नर्सरीमा जाने भनेका उसलाई अन्य बालबालिकाहरूसँग घुलमिल गराउने राम्रो अवसरहरू हो र कुराकानी गर्न जान्ने धेरै अवसरहरू हुन्छ।

18-महिनाको पुग्दासम्म, यदि तपाईंको बच्चाले:

• प्रायजसो आफ्नो नाम बोलाउँदा प्रतिक्रिया जनाउनुहुँदैन भने
• मानिसहरूलाई बिरलै हेर्नुहुन्छ भने
• हजुरआमा, कप, दूध, आदि जस्ता परिचित व्यक्ति वा वस्तुहरूको नाम बुझ्नुहुँदैण भने
• आवश्यकताहरू संकेत गर्नका लागि देखाउन औंला प्रयोग गर्नुहुँदैन भने
• कुनै पनि शब्द भन्नुहुँदैन भने
• राम्रोसँग नसुनेको जस्तो गर्नुहुन्छ भने

24-महिनाको पुग्दासम्म, यदि तपाईंको बच्चाले:

• इशाराहरू प्रोम्प्ट नगर्दासम्म सामान्य आदेशहरूको प्रतिक्रिया जनाउनुहुँदैन भने जस्तै तपाईंलाई सामान्य वस्तुको बारेमा बताउने, शरीरको भागमा पोइन्ट गर्ने
• सामान्य तस्विरहरू पहिचान गर्नुहुँदैन भने
• बीस वटा शब्दभन्दा कम बोल्नुहुन्छ भने

कृपया एमसिएचसीको आफ्नो चिकित्सक वा परिचारिका, पारिवारिक चिकित्सक वा बाल रोग विशेषज्ञसँग छलफल गर्नुहोस्।

आफ्नो बच्चालाई उत्कृष्ट सुन्ने र बोल्ने अनुभवहरू उपलब्ध गराउनुहोस्। दैनिक जीवनमा र प्लेमा भाषा सहजताका लागि माथिका सीपहरू लागू गर्नाले उसको भाषा विकालाई अझ परिष्कृत गर्नेछ।

प्रत्येक बच्चा अद्वितीय हुनुहुन्छ र विकासको गतिमा व्यापक अन्तरहरू प्राय सामान्य हुन्छन्। तपाईंको बच्चाको भाषा विकासले थोरै फरक गति लिएमा सशङ्कित नहुनुहोस्। यसले उहाँमा थप ध्यानाकर्षणको आवश्यकताको संकेत मात्र गरेको हुनसक्छ। तपाईंको बच्चाको सुनाइ वा भाषा विकासको बारेमा कुनै सरोकारहरू छन् भने कृपया स्वास्थ्यस्याहार पेशेवरहरूसँग परामर्श गर्न नहिच्किचाउनुहोस्।

स्रोत: भाषा विकास। यूनियन अफ हङकङ स्पिच थेरापिस्ट (मेडिकल)को पम्प्लेट

हामीसँग गर्भवती आमा, बालबालिकाहरूको अभिभावक र प्रिस्कूलका बालबालिकाहरूको लागि “सुखद पालन-पोषण!” कार्यशाला र पुस्तिकाको श्रृंखलाहरू छन्। कृपया जानकारीको लागि हाम्रो hecdthcare कर्मचारीलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।